رژیم غذایی توصیه شده برای بیماران مبتلا به آنمی فقر آهن

آنمی یا کم خونی، شرایطی است که طی آن تعداد گلبول های قرمز بدن کاهش می یابند. یکی از شایع ترین انواع آنمی یا کم خونی، آنمی ناشی از فقر آهن می باشد.این نوع از آنمی وقتی ایجاد می شود که میزان آهن دریافتی از رژیم غذایی کم بوده و یا بدن توانایی جذب آهن را نداشته باشد.

رژیم غذایی مناسب برای مدیریت آنمی، رژیمی است که طی آن غذاهایی مصرف شود که آهن مورد نیاز بدن را تامین کند. همچنین در این رژیم باید از مصرف غذاهایی که از جذب آهن جلوگیری می کنند، پرهیز شود.

میزان آهن مصرفی توصیه شده برای افراد بالغ حدود 7 تا 18 گرم در روز می باشد. اگر شرایط جسمانی خاصی دارید، مثلا گیاهخوار بوده یا احیانا باردار هستید، لازم است تا با پزشک یا داروساز خود صحبت کنید تا میزان آهن روزانه مصرفی خود را طبق شرایط تنظیم نمایید.

فواید پیروی از رژیم درمانی ویژه بیماران مبتلا به آنمی فقر آهن

اگر دچار آنمی ناشی از فقر آهن باشید، به احتمال زیاد پزشک معالج شما تغییراتی در رژیم غذایی روزانه تان اعمال خواهد کرد. طبق پژوهش های صورت گرفته، مدیریت رژیم غذایی تاثیر زیادی در کنترل و بهبود انواع آنمی دارد. به همین خاطر پیش از تجویز هرگونه مکمل برای تامین آهن، رژیم غذایی فرد مورد اصلاح قرار می گیرد. به بیمار توصیه می شود غذاهایی را مصرف کند که غنی از آهن باشند. بدین ترتیب از عوارض جانبی ناشی از داروهای مکمل جلوگیری می شود.

اما باید توجه داشته باشیم که اصلاح رژیم غذایی تنها یک عامل کنترل کننده است و در صورت ادامه شرایط فقر آهن، باید بنا به دستور پزشک مکمل های آهن برای فرد تجویز شود.

چگونه به رژیم غذایی ایده آل برای آنمی فقر آهن برسیم؟

به طور کلی یون آهن به دو صورت وجود دارد : آهن همراه با هموگلوبین و آهن بدون هموگلوبین
همگلوبین یکی از پروتئین های موجود در خون است که آهن می تواند به آن متصل شود.

اگر قصد دارید از رژیم غذایی ویژه ی بیماران مبتلا به آنمی پیروی کنید، باید طی این دوران از فراورده هایی استفاده کنید که سبب جبران هر دو نوع یون آهن در بدنتان شوند.

غذاهایی مثل گوشت قرمز، دارای سطح بالایی از آهن هموگلوبین دار و منابع غذایی گیاهی دارای میزان قابل توجهی آهن بدون هموگلوبین هستند.البته بهتر است توجه داشته باشیم که اگرچه بدن به هر دو نوع از آهن احتیاج دارد ولی عموما جذب آهن دارای هموگلوبین راحت تر انجام می شود.

رژیم غذایی برای درمان آنمی باید علاوه بر منابع غنی از یون آهن، دارای سایر ترکیبات مغذی نیز باشد. از جمله این ترکیبات می توان به ویتامین C، ویتامین B12 و فولیک اسید اشاره کرد که مصرف آنها به جذب بهتر یون های اهن کمک می کند.

رژیم غذایی ذکر شده همچنین باید عاری از نوشیدنی ها و خوراکی هایی باشد که ارزش کمی دارند و به نوعی مانع جذب آهن می شوند.

توجه داشته باشید که اکیدا توصیه می شود در کنار پیروی از رژیم غذایی خاص، پیش از تهیه هر گونه مکمل آهن حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید.

طول مدت پیروی از رژیم غذایی ویژه آنمی فقر آهن

در بسیاری از موارد وقتی بدن تحت شرایط استرس مثل عمل جراحی، بیماری و یا جراحت باشد آنمی به عنوان عارضه زود گذر و برگشت پذیر رخ می دهد.

در این صورت پزشک معالج ممکن است در این دوران به شما توصیه کند غذاهای غنی از آهن استفاده کنید و یا برایتان مکمل های آهن تجویز کند و درمان دیگری را در نظر نگیرد.

با برگشت سطح آهن بدن به حد طبیعی، احتمالا به رژیم غذایی معمول خود باز خواهید گشت. ولی اگر پزشک شما احتمال برگشت آنمی یا مزمن شدن آن را تشخیص دهد، ملاحظاتی را به منظور پیروی از رژیم غذایی خاص (مثلا مصرف منظم گوشت قرمز) و یا مصرف طولانی تر مکمل ها را برایتان در نظر خواهد گرفت.

اگر با رژیم غذایی صحیح و مصرف مکمل های آهن، درمان نشدیم، چه کار باید کرد؟

با وجود تمام نکات یاد شده، در برخی موارد، شاهد بیمارانی هستیم که نمی توان در آنها آنمی را با تنظیم رژیم غذایی و تجویز مکمل ها درمان نمود. در این صورت، با تجویز پزشک برای فرد تزریق خون و یا انفوزیون آهن به داخل رگ صورت بگیرد.

در رژیم غذایی ویژه آنمی فقر آهن چه غذاهایی باید مصرف شوند؟

آهن به طور طبیعی در فراورده هایی مثل گوشت قرمز و به طور صنعتی در سایر غذاها یافت می شود.در ادامه فهرستی از غذاهای غنی از آهن و غذاهایی که مقدار آهن در آنها ناچیز و کم است را معرفی می کنیم:

فراورده های غنی از آهن:

• گوشت قرمز
• جگرماهی تن (Tuna)
• ماهی ساردین
• حبوبات
• آجیل (خصوصا پسته)
• سیب زمینی شیرین
• مرکبات
• سویا
• کدو (همچنین دانه های کدو)
• گوجه فرنگی

فراورده های دارای میزان اندک آهن:

• قهوه
• چای
• شراب
• لبنیات
• تخم مرغ
• سیب
• نوشابه
• شکلات (کاکائو)
• برنج دودی
• ادویه جات
• نعناع
• بادام زمینی
• آرد (گلوتن)
• کنجد

سبزیجات و میوه ها

سبزیجاتی همچون کلم، چغندر، اسفناج، کلم بروکلی و سیب زمینی همگی از منابع سرشار آهن بدون هموگلوبین می باشند. به علاوه این سبزیجات منبعی غنی از فیبر، پتاسیم و ویتامین های A و K هستند.

همچنین از میوه های دارای یون آهن می توان به خرما، کشمش، انجیر و انواع میوه های خشک شده اشاره کرد. میوه هایی که از دسته مرکبات به شمار می روند نیز میزان بالایی از ویتامین C داشته که موجب کاهش اثرات منفی متابولیتی به نام فیتات (ناشی از فیتیک اسید) می گردند. این متابولیت از جذب آهن توسط بدن جلوگیری می کند.ویتامین C با کم کردن میزان این متابولیت، به جذب بیشتر آهن کمک می کند.

غلات

نان های برپایه گندم و غذاهایی مثل ماکارونی دارای میزان بالایی از فیتات ها هستند. البته آردی که با آن ها نان پخته می شود، غنی شده از آهن است.

اگر به گلوتن موجود در این ترکیبات حساسیت داشته و یا به بیماری سلیاک مبتلا هستید، توصیه می شود تا با مشاوره با یک متخصص تغذیه، منابع دیگری را به منظور جبران میزان آهن بدن درنظر بگیرید.

لبنیات

به طور کلی، لبنیات جزو منابع سرشار از پروتئین به شمار نمی روند؛ اگر چه اغلب شیرها، غنی شده از آهن هستند.

اگر روزانه میزان زیادی شیر می نوشید، در این صورت دریافت کلسیم نیز افزایش یافته و توانایی جذب آهن توسط بدن تقویت می شود.

به علاوه  باید اشاره کنیم که وجود کلیسم در فرایند های استخوان سازی بسیار ضروری است.

دقت شود که بهتر است به منظور دستیابی به حداکثر میزان جذب آهن از مصرف همزمان لبنیات و فرآورده های لبنی پرهیز شود.

پروتئین ها

همانطور که پیش تر نیز اشاره شد، گوشت قرمز یکی از منابع غنی از آهن دارای هموگلوبین می باشد.اما باید دقت شود که مصرف روزانه گوشت قرمز عوارضی مثل افزایش کلسترول را به دنبال خواهد داشت.

بسیاری از غذاهای دریایی مثل صدف خوراکی، ساردین و ماهی تن می توانند به عنوان منابع تامین کننده آهن مصرف شوند.

اگر از دسته افرادی هستید که پروتئین های حیوانی را مصرف نمی کنید، پیشنهاد می کنیم جایگاه ویژه ای برای سویا که منبعی گیاهی برای تامین آهن مورد نیاز بدن می باشد درنظر بگیرید.

حبوبات، دانه های روغنی و آجیل به خصوص پسته علاوه بر فیتات، از میزان بالایی از فولات برخوردارند که به جذب آهن کمک می کند.

تخم مرغ نیز با وجود اینکه دارای مقداری آهن است، اما در عین حال می تواند از جذب آهن جلوگیری کند (این مورد خصوصا در ارتباط با مصرف زرده تخم مرغ مطرح است)

دسر ها

شکلات، عسل، شیره افرا، شیره ذرت، میوه های خشک شده، آجیل و کشمش همگی از جمله مواردی هستند که با افزوده شدن به کیک، شیرینی و سایر دسر ها می توانند تا حدودی میزان آهن بدن را تامین کنند.

نوشیدنی ها

قهوه و چای دارای مقادیر بالایی از پلی فنول ها می باشند که موجب ممانعت از جذب آهن می گردند. بهتراست مصرف این نوشیدنی ها در رژیم غذایی محدوده شده و تا حد امکان از مصرف همزمان آنها با وعده های غذایی سرشار از آهن جلوگیری شود.

نکاتی که باید در مورد رژیم غذایی ویژه آنمی فقر آهن بدانیم

توجه داشته باشید که برای مشاهده بهترین اثربخشی از رژیم غذایی درمانی برای کنترل آنمی، لازم است طبق توصیه های پزشک معالج خود عمل نموده وغذاهای دارای آهن و کاهنده جذب آهن را با فواصل چندساعته مصرف کنید.

همچنین لازم به ذکر است که مصرف غذاهای حاوی آهن دارای هموگلوبین همراه با مواد غذایی حاوی آهن بدون هموگلوبین، موجب جذب بهتر آهن توسط بدن می شود.

نکات قابل توجه هنگام تهیه وعده های غذایی

نحوه طبخ و مصرف وعده های غذایی بر میزان جذب آهن و سایر مواد مغذی توسط بدن بسیار تاثیرگذار است. همچنین باید به ترکیب مواد تشکیل دهنده وعده های غذایی دقت کنیم و برای هر وعده حتما ماده ای غنی از آهن را درنظر بگیریم.

به عنوان مثال، بهتر است به سالادی که تهیه می کنیم مقداری گوشت قرمز نیز اضافه کنیم تا به جذب بهتر آهن موجود در اسفناج به خوبی کمک شود.همچنین باید میزان سس ها و افزودنی های اضافه شده به غذاهای طبخ شده را محدود کنیم.

یا اگر وعده غذایی مصرفی شما مقدار زیادی آهن در خود دارد، توصیه می شود از مصرف قهوه و چای به صورت همزمان یا با فاصله زمانی کم از وعده غذایی خودداری کنید.

راهکار های زیر به طبخ غذاهای با ارزش غذایی بالاتر کمک می کنند:

۱. دقت در انتخاب ظرف برای پخت و پز

  بنا بر مطالعات صورت گرفته استفاده از ظرف های با جنس چدن برای پختن گوشت و یا سبزیجات سبب حفظ بهتر میزان آهن موجود در موادغذایی می شود.

۲. کاهش زمان پخت و پز

توصیه می شود برای حفظ هرچه بیشتر مواد مغذی، زمان آشپزی را به گونه ای که کیفیت غذا حفظ شود کاهش دهید.

۳. افزودن مرکبات

اضافه کردن مرکباتی همچون لیموترش به غذای آماده شده، علاوه بر بهبود عطر و طعم سبب جذب بیشتر آهن توسط بدن می گردد.

طی درمان کم خونی، چه عواملی موجب افزایش بیش از حد آهن موجود در خون می شود؟

در کنار تمام نکات یاد شده جهت درمان کم خونی، در مواردی شاهد آن هستیم که سطح آهن موجود در خون برخی افراد، بیشتر از محدوده نرمال می شود که در ادامه به علل این عارضه اشاره می کنیم:

• همزمان بودن مصرف مکمل های آهن با رژیم غذایی درمان آنمی
• مصرف نابجای چندین قرص آهن در یک وعده توسط کودکان (برای جلوگیری از این اشتباه باید داروها را  دور از دسترس کودکان قرار دهیم.)
• نوسانات بدن در تنظیم میزان آهن موجود در خون به علت ابتلا به بیماری وراثتی به نام هموکروماتوزیس
• قرارگرفتن بیمار در شرایطی که مجبور به دریافت خون شده باشد
• ابتلای فرد به کبدچرب الکلی

میزان اضافه آهن در بدن با علائم زیر بروز می یابد:

•   درد مفاصل
•   خستگی مزمن
•   برنزه شدن پوست
•   اختلالات جنسی
•   مشکلات باروری

آنمی یا کم خونی زمانی رخ می دهد که گلبول های قرمز خون کاهش یابند. یکی از دلایل آن کمبود آهن موجود در خون است. می توانیم با داشتن رژیم غذایی ویژه آنمی فقر آهن و مصرف مکمل آهن، آن را مدیریت کنیم.